Δευτέρα 4 Ιουλίου 2011

Θουκυδίδου Περικλέους Επιτάφιος (Β, 35)


Αρχαίο Κείμενο

[35]  Οἱ μὲν πολλοὶ τῶν ἐνθάδε ἤδη εἰρηκότων ἐπαινοῦσι τὸν προσθέντα τῷ νόμῳ τὸν λόγον τόνδε, ὡς καλὸν ἐπὶ τοῖς ἐκ τῶν πολέμων θαπτομένοις ἀγορεύεσθαι αὐτόν. ἐμοὶ δὲ ἀρκοῦν ἂν ἐδόκει εἶναι ἀνδρῶν ἀγαθῶν ἔργῳ γενομένων ἔργῳ καὶ δηλοῦσθαι τὰς τιμάς, οἷα καὶ νῦν περὶ τὸν τάφον τόνδε δημοσίᾳ παρασκευασθέντα ὁρᾶτε, καὶ μὴ ἐν ἑνὶ ἀνδρὶ πολλῶν ἀρετὰς κινδυνεύεσθαι εὖ τε καὶ χεῖρον εἰπόντι πιστευθῆναι. χαλεπὸν γὰρ τὸ μετρίως εἰπεῖν ἐν ᾧ μόλις καὶ ἡ δόκησις τῆς ἀληθείας βεβαιοῦται. ὅ τε γὰρ ξυνειδὼς καὶ εὔνους ἀκροατὴς τάχ' ἄν τι ἐνδεεστέρως πρὸς ἃ βούλεταί τε καὶ ἐπίσταται νομίσειε δηλοῦσθαι, ὅ τε ἄπειρος ἔστιν ἃ καὶ πλεονάζεσθαι, διὰ φθόνον, εἴ τι ὑπὲρ τὴν αὑτοῦ φύσιν ἀκούοι. μέχρι γὰρ τοῦδε ἀνεκτοὶ οἱ ἔπαινοί εἰσι περὶ ἑτέρων λεγόμενοι, ἐς ὅσον ἂν καὶ αὐτὸς ἕκαστος οἴηται ἱκανὸς εἶναι δρᾶσαί τι ὧν ἤκουσεν· τῷ δὲ ὑπερβάλλοντι αὐτῶν φθονοῦντες ἤδη καὶ ἀπιστοῦσιν. ἐπειδὴ δὲ τοῖς πάλαι οὕτως ἐδοκιμάσθη ταῦτα καλῶς ἔχειν, χρὴ καὶ ἐμὲ ἑπόμενον τῷ νόμῳ πειρᾶσθαι ὑμῶν τῆς ἑκάστου βουλήσεώς τε καὶ δόξης τυχεῖν ὡς ἐπὶ πλεῖστον.

Μετάφραση από τον Ελευθέριο Βενιζελο
«Οι περισσότεροι που ωμίλησαν μέχρι τούδε από την θέσιν αυτήν επήνεσαν τον νομοθέτην, ο οποίος εις το έθιμον της δημοσία δαπάνη κηδείας επρόσθεσε την απαγγελίαν του επιταφίου λόγου, διότι έκρινεν ότι αρμόζει τοιαύτη ν' απονέμεται, τιμή κατά την ταφήν των νεκρών του πολέμου. Αλλ' εγώ θα ενόμιζα αρκετόν προς άνδρας, οι οποίοι δι' έργων εδείχθησαν γενναίοι, να εκδηλούνται και αι τιμαί δι' έργων, οποία είναι όσα βλέπετε παρομαρτούντα εις την υπό της πόλεως παρασκευασθείσαν επιτάφιον αυτήν τελετήν, και να μη εξαρτάται η υστεροφημία πολλών ανδρών από την ευγλωττίαν ή έλλειψιν ευγλωττίας του ρήτορος. Διότι δύσκολον είναι να ομιλήση κανείς με το προσήκον μέτρον εις περιστάσεις, κατά τας οποίας και αυτή η ακριβής παράστασις της αληθείας δυσκόλως γίνεται πιστευτή. Καθόσον και ο γνωρίζων εξ' ιδίας αντιλήψεως τα γεγονότα και ευνοϊκώς διατεθειμένος ακροατής, είναι πιθανόν να θεωρήση ότι οι λόγοι του ρήτορος είναι υποδεέστεροι της ιδικής του γνώσεως και ευνοίας, και ο μη επαρκώς γνωρίζων τα πράγματα, οσάκις ακούει κάτι τι που υπερβαίνει τας ιδικάς του δυνάμεις, είναι πιθανόν ένεκα φθόνου να πιστεύση ότι πρόκειται περί υποβολών. Διότι οι έπαινοι που λέγονται δι' άλλους επί τοσούτον μόνον είναι ανεκτοί, εφόσον έκαστος νομίζει ότι και ο ίδιος είναι ικανός να κατορθώση όμοια ή ανάλογα των επαινουμένων. Ό,τι δήποτε υπερβαίνει τούτο, προκαλεί αμέσως τον φθόνον και την δυσπιστίαν. Επειδή, εν τούτοις, οι πρόγονοί μας επεδοκίμασαν την συνήθειαν αυτήν ως καλώς έχουσαν, οφείλω και εγώ, συμμορφούμενος με τον νόμον, να δοκιμάσω να ανταποκριθώ όσον το δυνατόν περισσότερον προς την επιθυμίαν και τας πεποιθήσεις του καθενός από τους ακροατάς μου.

Σχόλια 

Ο Περικλής αποτελεί την τέλεια έκφραση του ιδανικού ρήτορα.


Προοίμιο:
Ø Όπως όλοι οι ρήτορες έτσι και ο Περικλής ακολουθεί μια τυποποιημένη μορφή στο προοίμιο του λόγου του.
Ø Αναφέρεται στην καθιέρωση των επιταφίων λόγων επιδοκιμάζοντάς την.
Ø Τονίζει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει (με αντικειμενικό στόχο να εξασφαλίσει την επιείκια των ακροατών captatio benevolentiae).
Ø Θεωρεί δεδομένη την αδυναμία του να ανταποκριθεί στο μέγεθος των κατορθωμάτων των νεκρών (τέχνασμα της ρητοροτεχνικής του προοιμίου).
Ø Τονίζει όμως ότι θα προσπαθήσει να φανεί άξιος των περιστάσεων.
Ø Ο τόνος μεγαλοπρεπής, συμβάλλει στην ψυχική ανάταση των ακροατών.
¨     Oι μέν πολλοί… : Άγνωστο ποιοι ήταν οι ομιλητές στον Κεραμεικό.

Σωζόμενοι Επιτάφιοι :

Περικλή: 431 ( Κεραμεικός )

Γοργία: Για τους νεκρούς του Πελ/κού πολέμου (σώζονται αποσπάσματα ) - Προτρέπει σε συμφιλίωση. 

Λυσία: 392 – για τους νεκρούς Αθηναίους, που έπεσαν στο Λέχαιο της Κορινθίας. 

Πλάτωνα: 362 στο διάλογο «Μενέξενος»= ειρωνικός Επιτάφιος για τους νεκρούς που έπεσαν πριν από την Ανταλκίδειο ειρήνη. 

Δημοσθένη: 338 για τους Αθηναίους (μάχη της Χαιρώνειας – Κεραμεικός). 

Υπερείδη: 322 (Λαμιακός πόλεμος – Κεραμεικός).

τον προθέντα…: Σόλωνας ή κατ’ άλλους η εκκλησία του δήμου με πρόταση του Θεμιστοκλή κατά τους Περσικούς.
ὡς καλὸν ἐπὶ τοῖς ἐκ τῶν πολέμων θαπτομένοις ἀγορεύεσθαι
αὐτόν.: Επιφυλακτικότητα του ρήτορα για την αξία του λόγου
     (σε αντίθεση με τους παλαιότερους). Θεωρεί ότι είναι αρκετές οι έμπρακτες εκδηλώσεις.
«ἂν ἐδόκει» : εκφράζει μετριοπάθεια – υποτάσσεται στην παράδοση   (ρητορικό τέχνασμα με στόχο την επιείκια ). 
ἔργῳ γενομένων: η θυσία των νεκρών 
ἔργῳ καὶ δηλοῦσθαι: οι έμπρακτες εκδηλώσεις της πολιτείας (η τελετή στο σύνολό της, τέλεση γυμνικών αγώνων, η προστασία των μελών της οικογένειας των νεκρών…).  
Ο λόγος υστερεί απέναντι στην πράξη.  
Η αντίθεση λόγου – έργου είναι κύριο χαρακτηριστικό της τεχνικής του Θουκυδίδη αλλά και της ζωής των Αθηναίων του 5ου αιώνα που απέδιδαν στο λόγο την ίδια βαρύτητα με τα έργα.

 Δέλτα Βήτα

Δεν υπάρχουν σχόλια: